Monday 29 December 2025 - 21:35
Ayyukan Ilimi, Zamantakewa, da Matsayoyin Siyasa na Ayatullah Milani

Hauza/Girmama manyan mutane, ko suna da rai ko bayan rasuwarsu, yana da matukar tasiri wajen gina al'umma. Domin hakan yana sanya matasa sha'awar bin sahunsu, musamman idan suka ga yadda bayan shekaru hamsin da rasuwar babban malami kamar marigayi Milani, malamai da masana sun taru domin tattauna girmansa na ilimi da ayyukansa ga al'umma. Wannan yana samar da wata irin sha'awa a zuciyar matasa ga ilimi da malamai.

A cewar rahoton Ofishin Yada Labaran Hauza daga birnin Mashhad, Ayatullah Subhani (daya daga cikin manyan Maraji'ai) ya aika da sako zuwa babban taron tunawa da cikar shekaru hamsin da rasuwar Ayatullah al-Uzma Sayyid Muhammad Hadi Milani. Ga abin da sakon yake cewa:

Da sunan Allah Mai Rahama Mai Jinkai

(Allah yana daukaka darajojin wadanda suka yi imani daga cikinsu da wadanda aka ba wa ilimi)

Ayatullah al-Uzma Milani:

Malami Kammalalle kuma Shugaban Addini (Marja'i) Mai Wayewa

Yin magana game da mutumin da yake tsakiyar da'irar dukkan kyawawan halaye, kuma dukkan layukan falala suke karkata zuwa gare shi, ba abu ne mai sauki ba. Ayatullah al-Uzma Milani yana daya daga cikin misalan wannan ma'auni. Idan har ba za mu iya yin bayani a kansa gaba daya ba, to yin bayani gwargwadon iyawa abu ne mai kyau kuma mai ma'ana.

Girmama manyan mutane, ko suna da rai ko bayan rasuwarsu, yana da matukar tasiri wajen gina al'umma. Domin hakan yana sanya matasa sha'awar bin sahunsu, musamman idan suka ga yadda bayan shekaru hamsin da rasuwar babban malami kamar marigayi Milani, malamai da masana sun taru domin tattauna girmansa na ilimi da ayyukansa ga al'umma. Wannan yana samar da wata irin sha'awa a zuciyar matasa ga ilimi da malamai.

Kusurwoyi Uku na Halayensa (Triangle of Personality)

Nazarin halayen kowane mutum ya dogara ne akan yin bayani a takaice game da matakai uku na rayuwarsa, domin halayensa suna siffatuwa ne a cikin wadannan matakai:

Gado (Hali daga iyaye) da kum tasirin da yaro yake samu daga mahaifansa.

Mutanen da suka yi tasiri wajen gina iliminsa.

Ayyukan alhairi da ya gudanar a cikin al'umma.

Yanzu za mu yi bayani a takaice kan wadannan maki guda uku:

Mataki na Farko: Gado da Tasirin Mahaifa

Domin bayyana wannan bangare, ya zama dole mu yi magana a takaice kan iyayen Ayatullah Milani da nasarorin da suka samu.

Ya isa mu sani cewa mahaifinsa shi ne marigayi Ayatullah Sayyid Ja'afar Milani.

Ya yi hijira zuwa Najaf al-Ashraf domin kaiwa matakin ijtihadi, inda ya halarci karatu a gaban manyan rukunonin fikihu da usul.

Alakarsa da babban malamin nan Ayatullah Mamaqani ta kai matsayin da lokacin da mahaifinsa ya nemi auren ’yar malamin, shi kuma ya amince cikin farin ciki. Don haka, ya zama surukin Ayatullah Mamaqani. Wannan yana nufin cewa Ayatullah Mamaqani surukin mahaifinsa ne, sannan dansa, Ayatullah Sheikh Abdullah Mamaqani (marubucin littafin Rijal), kawunsa ne (dan uwan mahaifiyarsa).

Mahaifinsa ya rasu a ranar 11 ga watan Rajab, shekara ta 1329 (Hijiri kamari) kuma aka binne shi a haramin Imamai biyu (Kazimain). Saboda haka, Ayatullah Milani ya tashi ne a cikin irin wannan gida, kuma mahaifiyarsa ma ta shahara da takawa, tarbiyya, da natsuwa. Shi kuwa (Ayatullah Milani) shi ne kyakkyawan 'ya'yan wannan bishiya mai albarka.

Mataki na Biyu: Malamai Masu Tasiri

Bayan ya kammala karatun share-fage (Muqaddimat), Ayatullah Milani ya amfana da tunani da koyarwar manyan fitattun mutane na zamaninsa a birnin Najaf. Daga cikin malaman da ya koya fiƙihu da Usul a wurinsu akwai:

Ayatullah Sheikh al-Shari'a Isfahani (1339 Hijiri).

Ayatullah Mirza al-Na'ini (1355 Hijiri).

Ayatullah al-Uzma Sheikh Muhammad Hussain Isfahani (1361 Hijiri).

Ya amfana da darusan Usul da sassa masu muhimmanci na littattafan fiƙihu daga wadannan manyan malamai.

Haka kuma, ya koyi ilimin Falsafa a wurin Ayatullah Haj Sayyid Hossein Badkoube'i, ilimin Lissafi (Mathematics) a wurin babban malami Sayyid Abul-Qasim Khwansari, sannan ya koya tushen kyawawan dabi'u (Moral Principles/Irfan) a wurin Sayyid Ali Tabataba'i (wanda aka fi sani da Qadhi).

Haka kuma, ya koyi ilimin Kalam (Theology) a wurin marigayi Sheikh Muhammad Jawad Balaghi. Don haka, ta fuskar hankali na ilimi (Theoretical Reason) da hankali na aikace-aikace (Practical Reason), yana a matsayi madaukaki. Shi ya sa ake kiransa da "Faqih Jami'" (Malami Kammalalle).

Mataki na Uku: Ayyukan Ilimi da na Al'umma a Lokacin Marja'iyya

Ga kadan daga cikin ayyukan ilimi (littattafai) da ya rubuta:

Muhadharat fi Fiqh al-Imamiyyah (Zakat - juzu'i 1).

Muhadharat fi Fiqh al-Imamiyyah (Khums - juzu'i 1).

Muhadharat fi Fiqh al-Imamiyyah (Sallar matafiyi - juzu'i 1).

Qadatuna Kayfa Na'arifuhum (Tarihin Imamai goma sha biyu - juzu'i 8).

Risalatun fit-Ta'min wal-Yansib (Littafi kan inshora da caca a harshen Farisanci da Larabci).

Ta'liqa 'alal-Urwatil Wuthqa (Sharhin littafin Urwatil Wuthqa).

Muhadharat fi Fiqh al-Imamiyyah (Ciniki/Bay'u - juzu'i 1).

Wadannan ayyuka ne da wannan Marja'i ya wallafa kuma aka buga su a lokacin zamansa a Najaf da Mashhad. Sannan yana da wasu rubuce-rubucen (manuscripts) da ba a buga ba wadanda aka ambata daki-daki a tarihin rayuwarsa.

Bugu da kari, saboda koyi da malaminsa Sheikh Muhammad Hossein Isfahani, yana da baiwar waka (poetry), kuma ya yi amfani da wannan baiwar wajen yabon Alul-Bait (AS). Ga wani dan takaitaccen misali na wakarsa da ya rubuta zuwa ga Imam al-Mahdi (A.F):

Har yaushe zan kasance cikin rudani, kuma har yaushe ne,

Nesanta za ta dade muna boye bakin ciki?

Mun sadaukar da ranmu gareka, ya wanda ba ya nan amma ake fata,

Kuma ya wanda yake nan a cikin zukata ya zauna.

Daya daga cikin siffofin Ayatullah Milani ita ce tsananin soyayyarsa (Wilayah) ga Alul-Bait, wacce take bayyana fili a majalisunsa. Hatta a dakin karatunsa na musamman, akwai wani allo (frame) a saman kansa wanda aka rubuta wadannan baitoci guda biyu masu kyau:

"Ya Sahib al-Asri waz-Zaman (A.F)

Na rubuta sunanka a saman kaina,

Domin in nuna cewa kaina hadaya ne ga takun sawunka."

Bugu da ƙari, waƙoƙinsa na adabi da na Larabci shaida ne tabbatacce kan tsananin soyayyarsa (ga Ahlul Bait), kamar yadda wallafa littafinsa mai suna "Qadatuna" a cikin juzu'i takwas (8) ya tabbatar da hakan.

Ayyukan Jinkai da na Al'umma

Ayatullah Milani malami ne (faqih) wanda yake rayuwa a tsakiyar al'umma, yana sane da matsalolin mutane da kuma hanyoyin magance su. Don haka, ya gudanar da manyan ayyuka gwargwadon buƙatar lokaci, waɗanda za mu ambaci wasu daga cikinsu:

Na farko: Koyarwa a makarantun ilimi (Hauza) na Najaf, Karbala, sannan daga baya a Mashhad. Azuzuwan karatunsa a Masallacin Goharshad sun kasance abin sha'awa, inda ɗaruruwan ɗalibai suke halarta. Waɗanda suka rayu a zamaninsa sun san da wannan matsayi.

Gina Makarantu a Mashhad da wasu biranen

Ko da yake akwai makarantu da dama a Mashhad, ba su da takamaiman tsari na zamani. Ayatullah Milani ya gina makarantu kuma ya samar musu da tsarin karatu ingantacce, tabbatacce, kuma lissafaffe.

Bai taƙaita kulawarsa ga makarantun Mashhad kawai ba, a'a, ya gina wasu Hauzoji a sauran biranen yankin Khorasan. Bayan gina makarantu, ya kuma ba da muhimmanci ga kafa cibiyoyin jinƙai.

Akwai wani babi na musamman a rayuwarsa game da ganawa da fitattun mutane daga ciki da wajen ƙasa. Domin kwarewarsa a harshen Larabci, manyan mutane daga Yemen, Misira, da Siriya suna zuwa ziyararsa, inda yake yin maganganu masu daraja da nufin samar da haɗin kai (Taqrib) tsakanin musulmi.

Matsayoyin Siyasa na Ayatullah Milani

Siyasa a ma’anar kyakkyawan tsarin tafiyar da ƙasar musulmi daidai da koyarwar Shari'a, tana ɗaya daga cikin hanyoyin Imamai Ma'asumai (AS). Shi ya sa a cikin Ziyaratul Jami'ah aka siffanta su da "Wasaasatal Bilad" (Masu jan ragamar ƙasashe).

A lokacin ɓoyuwar (gaibar) Imam Mahdi (AF), wannan nauyi ya rataya ne a wuyan malamai da masana fikihu, su kasance masu lura da al'amuran al'ummar musulmi. Duk lokacin da suka ga karkata daga masu mulki, ya zama dole su shiryar da su; idan hakan bai yi tasiri ba, sai su tashi tsaye (bore).

Misali, fatawar Mirza Shirazi a shekarar 1309 (Hijiri) tana cikin wannan rukunin, inda ya haramta taba (tobacco), wanda hakan ya sa aka soke yarjejeniyar mulkin mallaka da ƙasar Ingila.

Marigayi Ayatullah Sheikh Fadlullah Nuri ma, lokacin da ya fahimci masu mulki suna son tsarin mulki ba tare da addini ba, ya yi bore har zuwa lokacin da aka rataye shi. Haka kuma babban malaminmu Imam Khomeini (RA) ya tashi tsaye bayan rasuwar Ayatullah Burujerdi (RA) domin kawo ƙarshen cin hanci da rashawa.

Ayatullah Milani yana cikin wannan rukunin jarumai. Gwaggwarmayarsa a dukkan waɗannan matakai a bayyane take. Ga waɗanda suke son karanta bayanai kan ayyukansa na rubuce-rubuce, jawabi, har ma da na aikace, za su iya duba waɗannan littattafai:

Asnad-e Enqelab-e Eslami (Takardun Juyin Juya Halin Musulunci), Juzu'i na 1.

Ayatullah al-Uzma Sayyid Muhammad Hadi Milani a cikin Takardun Savak.

__

Abin da aka rubuta a nan wani ɗan sashe ne na siffofin Ayatullah Milani, kuma ba zai taɓa yiwuwa a ambaci dukkan siffofinsa ba.

Huwal Bahru": Shi (malamin) teku ne.

"Min ayyin nawahii atiynahu": Ta kowane bangare muka zo masa (muka nuface shi).

"Falujjatuhu al-ma'ruf": Zurfafa dake cikinsa (tsakiyar tekun) alheri ne.

"Wal-judu saahiluhu": Sannan kyauta da karamci su ne gabar tekunsa.

Rasuwarsa ba rasuwar mutum ɗaya ba ce, rasuwar mutum ne wanda shi kaɗai yake gudanar da aikin ƙungiya ko taron mutane.

Zai yi kyau mu ce:

"Az shoma do cheshm, yek tan kam": Daga gare ku (idan aka dubi jikinku), mutum guda ne kawai aka rasa.

"Va az shoma kherad, hezaran bish": Amma ta fuskar hankali da hikima, an rasa fiye da na dubban mutane.

Qom — Cibiyar Imam Sadiq (AS)

Ja'afar Subhani

Tags

Your Comment

You are replying to: .
captcha